istorijat-sivi
istorijat

Istorija ZIN-a neraskidivo je povezana sa istorijom štampe novca na ovim prostоrima. Odluka o početku izgradnje Zavoda za izradu novčanica doneta je na Savetu guvernera 1925. godine, u vreme guvernera Đorđa Vajferta. Gradnja je poverena arhitekti Josifu Najmanu, koji je poznat i po projektovanju francuske ambasade i Trgovačke akademije (danas Prva ekonomska škola) u Beogradu. Radovi na izgradnji trajali su od septembra 1927. do oktobra 1929. godine uz veliki doprinos Banque de France. Uporedo sa izgradnjom, prvi upravnik ZIN-a Milivoje Obradović odlazi na usavršavanje u francuske štamparije novca u Parizu i Klermon Feranu.

ZIN je počeo da radi 16. decembra 1929. godine, štampom novčanice od 10 dinara i imao je ukupno 139 zaposlenih. Zdanje je osveštano u januaru 1930. godine. Kovnica za proizvodnju metalnog novca zvanično počinje rad 1938. godine, kao sastavni deo ZIN-a.

Od samog osnivanja, veliki doprinos radu i razvoju ZIN-a dali su mnogi velikani. Jedan od njih bio je Milutin Milanković, kao predsednik Kolaudacione komisije koja se bavila obračunom troškova izgradnje ZIN-a. Malo je poznato da je Arčibald Rajs, poznati švajcarski forenzičar i hemičar, radio ekspertize falsifikata novčanica, do osnivanja ZIN-a. Upravo njegovi radovi bili su osnova za razvijanje stručnjaka ZIN-a u toj oblasti, a njegov sestrić Alfred Favre bio je fotograf u ZIN-u. Prof. dr Momčilo St. Mokranjac Aga, poznat kao otac srpske toksikologije, sin našeg proslavljenog kompozitora Stevana Mokranjca, radio je u ZIN-u od 1935. do 1946. godine, kao šef laboratorije za ispitivanje plemenitih metala. Veljko A. Kun, jedan od najpoznatijih crtača i ksilografa u Evropi onog doba, bio je stalno zaposlen u ZIN-u i gravirao je sve izdate novčanice do kraja Drugog svetskog rata. Mate Zlamalik, poznati slikar i grafički dizajner, takođe je bio zaposlen u ZIN-u i dao je veliki doprinos izradi brojnih novčanica i poštanskih maraka. Paja Jovanović, Vaso Pomorišac, Mladen Josić, Omer Mujadžić, poznati akademski slikari, bili su autori mnogih novčanica između dva rata.

ZIN su posećivale značajne delegacije iz sveta, kao i društveno-političkog života Srbije i Jugoslavije, a među najznačajnijima su poseta kneza Pavla Karađorđevića i kneginje Olge, kao i predsednika Vlade Kraljevine Jugoslavije, Milana Stojadinovića. Tako veliko interesovanje ne čudi ako se zna da je ZIN nastao kao tek sedma institucija te vrste u celoj Evropi. Proizvodnja u ZIN-u nikad nije prestala – čak ni tokom Drugog svetskog rata, niti u vreme NATO bombardovanja.

Istoriografske podatke prikupio, sačuvao i priredio Nenad Rašković